sobota,
Krzyż i Medal Niepodległości
Rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 29 października 1930 roku ustanowiono Krzyż i Medal Niepodległości. Miały nim być odznaczone osoby, które zasłużyły się czynnie dla niepodległości Polski w okresie przed wojną światową, podczas jej trwania oraz w okresie walk o granice w latach 1918-1921 z wyłączeniem działań w wojnie polsko-bolszewickiej na terenie Polski.
Wnioskodawczynią ustanowienia nowego odznaczenia była Aleksandra Piłsudska. Zwróciła ona uwagę, że liczne rzesze osób zasłużonych dla niepodległości nie otrzymały żadnych odznaczeń. Inicjatywa została poparta przez wojsko. W listopadzie 1928 roku generał Kazimierz Sosnkowski zwrócił się do Prezydenta Ignacego Mościckiego i premiera Kazimierza Bartla z wnioskiem dotyczącym „naprawienia krzywd, jakie spotkały liczne rzesze zasłużonych w pracy nad zdobyciem niepodległości, a pominiętych w dotychczasowych listach odznaczeniowych Orderu Odrodzenia Polski”.
18 grudnia 1928 roku powołana została Główna Komisja Odznaczeniowa, która miała przygotować listy osób wytypowanych do odznaczenia. Powstało 27 komisji środowiskowych: Powstanie 1863 r., Polska Partia Socjalistyczna, Sprawa Klińskiego i zaburzenia na Uniwersytecie Warszawskim, Narodowy Związek Robotniczy, Strajki szkolne w byłym zaborze rosyjskim, Chełmszczyzna, Tajna Akcja Oświatowa, Przygotowanie Ruchu Zbrojnego 1907-1914, Związek Walki Czynnej i Związek Strzelecki, Polskie Drużyny Strzeleckie i Organizacja Zarzewie, Organizacja Młodzieży Narodowej, Organizacja Filarecja, Organizacja Zaranie, Legiony Polskie, Polska Organizacja Wojskowa oraz sprawy odznaczeń dla Harcerstwa i Organizacja Sokół, Centralny Komitet Narodowy, Akcja kolejarzy, Liga kobiet, Pomoc żołnierzowi Polskiemu, Formacje Polskie na Wschodzie, Dywizja Syberyjska, Armia Polska we Francji, Komitet Obrony Narodowej w Ameryce, Powstanie Poznańskie, Powstania Górnośląskie, Jeńcy i Więźniowie Ideowi, Organizacje Niepodległościowe w Rosji Centralnej, Strzelcy Nadniemeńscy i Związek Obrońców Ojczyzny, Śląsk Cieszyński, Komisja Ogólna. W 1938 roku powołano dodatkową komisję – Powstanie na Śląsku Cieszyńskim za Olzą.
11 marca 1929 roku na spotkaniu Głównej Komisji Odznaczeniowej padła propozycja utworzenia specjalnego odznaczenia dla osób zasłużonych dla niepodległości. W lipcu koncepcja pod nazwą Krzyż Niepodległości została oficjalnie zaaprobowana przez Komisję. Rozporządzeniem Prezydenta RP o Krzyżu i Medalu Niepodległości z dnia 29 października 1930 roku ustanowiono nowe odznaczenie dla „osób, które zasłużyły się czynnie dla niepodległości Polski w okresie przed wojną światową lub podczas jej trwania oraz w okresie walk orężnych polskich w latach 1918–1921, z wyjątkiem wojny polsko-rosyjskiej na obszarze Polski”.
Istniały trzy klasy odznaczenia:
- Krzyż Niepodległości z Mieczami – przyznawany dla tych, którzy walczyli z bronią w ręku o niepodległość ojczyzny przed wojną światową, lub poza szeregami armii walką tą kierowali;
- Krzyż Niepodległości;
- Medal Niepodległości.
Z pierwszych dziesięciu osób wyróżnionych Krzyżem Niepodległości utworzono Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości. Byli to: Józef Piłsudski (przewodniczący), Aleksandra Piłsudska, Walery Sławek, Wacław Jędrzejewicz (sekretarz generalny), Aleksander Prystor, Kazimierz Sosnkowski, Edward Rydz-Śmigły, Julian Stachiewicz, Adam Koc i Jan Kołłątaj-Srzednicki. Na podstawie wniosków Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości Prezes Rady Ministrów przestawiał osoby wytypowane do wyróżnienia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, który nadawał odznaczenie. Koszt odznak i dyplomów pokrywali odznaczeni. Oznaczenie przyznawano także pośmiertnie.
Typowanie kandydatów do odznaczenia miało czasami charakter rozgrywki politycznej. Odznaczenia nie otrzymali m.in. generał Józef Haller, generał Józef Dowobor-Muśnicki oraz Wojciech Korfanty. Zdarzały się przypadki odmowy przyjęcia Krzyża Niepodległości.
Odznaczonym Krzyżem i Medalem Niepodległości zapewniano wiele uprawnień, m.in. pierwszeństwo przy obsadzaniu stanowisk, zniżkę kolejowej, pierwszeństwo ich dzieci przy przyjmowaniu do szkół państwowych i publicznych.
Na mocy dekretu Prezydenta RP na Obczyźnie Augusta Zaleskiego z 12 sierpnia 1954 wznowiono odznaczenie pod zmienioną nazwą – Krzyż i Medal Niepodległości Polski Podziemnej. Nadawano go na emigracji w latach 1954-1959. Kontynuacją Krzyża Niepodległości jest ustanowiony w sierpniu 2010 roku Order Krzyża Niepodległości.
